Blog

ICC model sözleşmeleri esnek hukuk kurallarını, pozitif hukuk içinde yer almayan ve bağlayıcı olmayan yerleşmiş hukuk kurallarını kapsar. Esnek hukuk kuralları normatiftir ve gördükleri genel kabul uyarınca uygulanırlar.

Milletlerarası ticaret hukuku bakımından, esnek hukuk kuralları lex mercatoria’nın kaynakları arasında görülür; bu kaynaklar arasında milletlerarası sözleşmeler hukukunun genel ilkeleri, ticari uygulamalar, uluslararası antlaşmalar, model kanunlar, yeknesak kurallar, standart sözleşmeler, davranış biçimleri ve hakem kararları sayılabilir. Bunlar içinde yazılı hale getirilmiş birden çok esnek hukuk kuralı bulunur, örneğin, Milletlerarası Ticari Sözleşmeler için Unidroit İlkeleri, UNCITRAL Milletlerarası Tahkim Model Kanunu, Milletlerarası Satıma İlişkin BM Sözleşmesi (CISG), INCOTERMS, URDG ve son olarak Milletlerarası Ticaret Odası (ICC) Model Sözleşmeleri bulunmaktadır.

Son yıllarda, ICC birden çok model sözleşme taslağı hazırlayarak pazardaki uygulamaları yansıtan, kullanıcı dostu ve iyi dengelenmiş metinler ortaya koymayı amaçlamıştır. Genel olarak, model kanunlar, teamül ve uygulamaların sivil toplum örgütleri tarafından yazılı hale getirilmiş metinleri, milletlerarası ticari terimler, model formlar ve sözleşmeler, akademisyenler ve uzmanların görüşleri ile milletlerarası sözleşmeler esnek hukuk kuralları arasında sayılır. Esnek hukuk kuralları mahkemeler, hakem heyetleri ve kanun koyucular tarafından kabul edilmekle veya tarafların sözleşmelerinde uygulanacak hukuk olarak bunları seçmesi halinde pozitif hukukun bir parçası haline gelir. Milletlerarası sözleşmeler ise devletlerin onlara taraf olmasıyla bağlayıcılık kazanır.

ICC lex mercatoria’nın gelişimine katkılarıyla küresel iş dünyasındaki en iyi örneklerden biridir. ICC tarafından ortaya konan esnek hukuk kuralları yukarıda bahsedilen iki işlevi de yerine getirir: kural koyucu işlev, yargılama işlevi. ICC Tahkim Kurallarının uygulandığı ICC Milletlerarası Tahkim Divanı tarafından verilen hakem kararlarında görülür. Hukuk kuralları genellikle devletlerin zorlayıcı gücüyle bağdaştırılır. Ancak esnek hukuk kuralları söz konusu olduğunda bu zorlayıcı güçten bahsedilemez. Yine de esnek hukuk kuralları farklı düzeylerde normatif güce sahiptir. Bunun farklı kaynakları bulunur: Tacirlerin uygulamalarında kendiliğinden meydana gelen ve kendiliğinden uygulanan iş uygulamaları (teamül, uygulama ve kurallar) Ticari uygulamaların mahkeme ve hakem kararlarında tanınması INCOTERMS 2010 ve UCP 600 gibi küresel olarak kabul edilmiş ticari uygulamalar. Hakem heyetlerinin esnek hukuk kurallarını uygulaması ve geliştirmesi Esnek hukuk kurallarının daha yaygın uygulanabilmesi için sözleşme taslakları, tercihen ICC gibi tarafsız örgütler tarafından tarafsız şekilde hazırlanması daha doğrudur. INCOTERMS ve UCP gibi metinlerin başarısının kaynağı bu tarafsızlıktır.

Esnek hukuk kurallarının uyumlaştırma ve devletler tarafından kabul edilmelerine gerek olmaması nedeniyle pozitif hukuk kurallarından daha avantajlı olduğu yönler vardır ve bu nedenle farklı şekillerde kullanılabilirler. Bunlar arasında üçü önemlidir. İlk olarak, esnek hukuk kuralları model kanunlar gibi diğer kuralların oluşturulmasına temel olabilir. Bu model kanunlar devletler tarafından yerel hukuklara aktarılmak ve kanun koyucular için standart oluşturmak için tasarlanırlar. Bu araçlar yerel kanunlara aktarılmalarını kolaylaştırmak amacıyla milletlerarası sözleşmelerin yapısal kurallarına uygun hazırlanırlar. Öte yandan, örneğin Milletlerarası Ticari Sözleşmelere İlişkin Unidroit İlkeleri yerel kanunlara aktarılma amacını taşımaz. Dolayısıyla söz konusu yapısal kısıtlamalara tabii değillerdir. İkinci olarak, esnek hukuk kuralları hakem heyetlerine yol göstermek amacıyla kullanılır. İlkeler ve görüşler yeni kurallar oluşturmak ve var olan kuralları yorumlamak için yaygın olarak kullanılır. Ayrıca, genelde ulusal hukuk seçimiyle bağlı olmayan hakem heyetleri, tarafsız olmaları nedeniyle Milletlerarası Ticari Sözleşmelere İlişkin Unidroit İlkeleri gibi kuralları sıklıkla kullanır. Esnek hukuk kuralları özellikli bir soruya cevap vermekte yetersiz kalan milletlerarası veya yerel nitelikte uygulanacak hukuk kurallarındaki boşlukların doldurulmasında da kullanılır. Üçüncü olarak, taraflar açık veya örtülü olarak bağlayıcı olmayan hukuk kurallarını uygulanacak hukuk olarak sözleşmelerine derç edebilirler. Bunun sebebi tarafların bu kuralların aralarındaki ticari ilişkiyi daha iyi temsil ettiğini, daha tarafsız olduğunu veya tarafların ulusal hukuklarına göre daha öngörülebilir olduğunu değerlendirmeleridir. ICC Model Sözleşmeleri Tanım. Lex mercatoria’nın kural koyma işlevinin bir parçası olarak, ICC çok sayıda Model Sözleşme hazırladı.

Bu Model Sözleşmeler şöyledir:

• ICC Milletlerarası Satım Model Sözleşmesi (ICC yayın no. 556);
• ICC Milletlerarası Franchising Model Sözleşmesi (ICC yayın no. 557);
• ICC Arizi Aracılık Model Sözleşmesi (ICC yayın no. 619);
• ICC Kısa Form Model Sözleşmeleri (ICC yayın no. 634);
• ICC Ticari Acentelik Model Sözleşmesi (ICC yayın no. 644);
• ICC Dağıtım Model Sözleşmesi – Tek Satıcı (ICC yayın no. 646);
• ICC Endüstriyel Yapı Anahtar Teslim Model Sözleşmesi (ICC yayın no. 653);
• ICC Birleşme ve Devralmalar Model Sözleşmesi I – Hisse Alım Sözleşmesi (ICC yayın no. 656);
• ICC Seçici Dağıtım Model Sözleşmesi (ICC yayın no. 657)
• ICC Gizlilik Model Sözleşmesi (ICC yayın no. 664);
• ICC Büyük Projeler için Anahtar Teslim Model Sözleşmesi (ICC yayın no. 659); ICC Milletlerarası Model Marka Lisansı (ICC yayın no. 673);
• ICC Milletlerarası Teknoloji Transferi Model Sözleşmesi (ICC yayın no. 674);
• ICC Model Alt Sözleşme (ICC yayın no. 706); ICC Model Konsorsiyum Sözleşmesi (ICC yayın no. 779);
• ICC Milletlerarası Danışmanlık Hizmetleri Model Sözleşmesi (hazırlık aşamasında).

ICC model sözleşmeleri, milletlerarası deneyimli hukuki beyinlerin ürünleridir. Model sözleşmeler, taraflar arasındaki dengeyi azami bir şekilde koruyacak şekilde oluşturulmuştur. ICC Model Sözleşmeleri, tek bir tarafın lehine olacak şekilde dengesiz olarak hazırlanmamıştır. ICC Model Sözleşmelerinin en önemli özelliği, sözleşme serbestisi ilkesine aykırı olarak taraflardan birinin iradesini diğeri üzerinde baskı kurarak kabul ettirmesini engellemek ve genel pazarın özelliklerini yansıtan kuralları kabul etmelerini sağlamaktır. Dolayısıyla, bir tarafın diğerinden ekonomik ve sosyal olarak daha güçlü olduğu ve diğer tarafı kendi lehine yönlendirdiği sözleşmelerden ayırt edilmelidirler. Bu nedenle, ICC Model Sözleşmeleri tarafların adil bir sözleşme düzenlemelerine yardımcı olur.

ICC Model Sözleşmeleri genellikle ulusal hukuklar tarafından benimsenen farklı çözümleri bertaraf etme amacını taşırlar, çünkü bu çözümler çoğu zaman milletlerarası ticaretin özelliklerini yansıtmaz. İlk olarak, ICC Model Sözleşmeleri tek bir ulusal hukuk değil; hukukun genel ilkeleri ve ticari uygulamalar dikkate alınarak hazırlanmıştır. Model Sözleşmeler sektörel olmaktan ziyade işlem odaklıdır; dolayısıyla kendi sektörlerinin özelliklerini işleme yansıtmak isteyen tacirler için uygun değildir. Ayrıca, tüketicilere yönelik olmadıklarından tacirler arası işlemler için uygundurlar. Ancak gerekli olduğu ölçüde, kullanıcılar, sözleşmelerinin tabii olduğu hukukta tüketicilerin korunmasına ilişkin mevzuatı dikkate almaları konusunda uyarılmalıdır. Ayrıca, ICC Model Sözleşmeleri milletlerarası işlemler için uygundurlar, dolayısıyla kullanıcılar yerel işlemlerde kullanırken bu özelliği dikkate almalıdır. İkinci olarak, ICC Model Sözleşmeleri belli bir konuda yetersiz yerel hukukların uygulanması riskini ortadan kaldırır. Çoğu yerel hukuk belli sözleşme tiplerini düzenlemez. ICC Model Sözleşmeleri bu hukuk boşluğunu milletlerarası ticaret hukukunda ileri gelen hukukçuların hazırladığı metinler ile doldurur. Dolayısıyla, yerel hukukların somut olaya uygun olmaması ya da yetersiz olması sorun olmaktan çıkar.

ICC model sözleşmelerinin kullanım formatı çok kolaydır. Kolay bir formatta düzenlenmiştir. İrade serbestisine bırakılan hususlarda taraflara seçme hakkı tanıyarak bu seçeneklerin işaretlenmesi suretiyle sözleşme doldurulur. Bunun yanı sıra, tamamen değiştirilmeye uygun ve somut olaylara uyarlanabilecek şekilde hazırlandı. Üçüncü olarak, ICC Model Sözleşmeleri olabilecek en kullanıcı dostu formatta hazırlandı. Sözleşmeye ilişkin önemli konuların anlatıldığı ve sözleşme özelliklerini içeren detaylı bir “Giriş” bölümü her bir Model Sözleşmede yer almaktadır. ICC Model Sözleşmelerinin “Gövde” kısmı tarafları belirlenen alternatiflerden birini seçmeye yönlendirir, bu da kolayca bir boşluğu doldurma ya da kutucuğu işaretleme şeklinde yapılır. Bu alternatif çözümler sadece birinin uygulanacağını vurgulamak için yan yana A ve B harfleri altında sıralanır. Ancak, seçim yapılmadığında uygulanacak alternatif de önceden belirlidir: taraflar belli bir seçeneği seçmezse, biri otomatik olarak uygulanır. Ekler ise belli konularda yerel mevzuat gibi faydalı bilgiler içerir.

Çoğu ICC Model Sözleşmesinde ihbarlar, temlik, değişiklikler, önceki sözleşmeler, sözleşmenin tümü ve bölünebilirliği gibi konular ortak olarak düzenlenir. Ayrıca ICC Model Sözleşmeleri bir “İyi Niyet ve Hakkın Kötüye Kullanılmaması” hükmü ve “Mücbir Sebep” hükümleri içerir. Zaman zaman zaten belirli olanı düzenlediği için eleştirilen “İyi Niyet ve Hakkın Kötüye Kullanılmaması” hükmünün taraflara iyi niyet kuralını hatırlatması açısından faydalıdır.

“Mücbir Sebep” hükmü her ICC Model Sözleşmesinde bulunmaz, ancak CISG’i temel alan ICC Milletlerarası Satım Model Sözleşmesi haricinde diğer sözleşmelerde mücbir sebep bu hükme göre düzenlenir. ICC Model Sözleşmeleri uyuşmazlık çözümü yöntemi olarak tahkimi veya yerel mahkemeleri önerir. ICC Model Sözleşmeleri’nde taraflar seçim yapmadığı takdirde ICC tahkimi uygulanır, ayrıca 2002’den sonra hazırlanan sözleşmelerde uyuşmazlık çözümü maddeleri alternatif uyuşmazlık çözüm yollarını da içerir. Uygulanacak hukuk seçiminde taraflar sözleşmedeki kuralları seçme konusunda özendirilir.

En yeni model sözleşmelerde uygulanacak hukukun belirlenmesinde aşağıdaki sıra takip edilir: sözleşme, hukukun genel ilkeleri, ticari uygulamalar ve Unidroit İlkeleri. Model Sözleşmeler ayrıca yerel hukukların doğrudan uygulanan kuralları açısından uyarılar da içerir.

ICC Model Sözleşmelerinin hazırlanmasının en önemli nedenlerinden biri lex mercatoria’ya katkıda bulunmaktır. ICC Model Sözleşmeleri, ileride lex mercatoria’nın kaynağı olabilecek yeknesak kurallar sistemi içerir. ICC Model Sözleşmelerinin yaygın olarak kullanımı uluslararası ticaret çevrelerinde bir işlem bakımından hangi standardın kabul edildiğinin göstergesi olduğundan, lex mercatoria’nın da bu genel kullanımla gelişeceğine şüphe yoktur. Ayrıca ICC Model Sözleşmeleri, Unidroit İlkeleri gibi diğer esnek hukuk kurallarının, uygulanacak hukuk olarak seçilmesini teşvik ederek onların yaygın kullanımına da katkıda bulunur.